Alternatieve en plantaardige eiwitbronnen zijn hot. Voor je het weet worden wortelbrood en krekelchips dagelijkse kost. Een zogenaamde, goed doordachte ‘eiwittransitie’ kadert in een bredere shift naar een duurzamer voedingssysteem. Een variatie in de verschillende soorten eiwitbronnen moet tegelijk zorgen voor een breder, gevarieerd en evenwichtig productenaanbod. Heel wat voedingsbedrijven zijn hier bewust mee bezig en zetten volop in op innovatie. Maar hoe ga je hier precies mee aan de slag? Dat was de hamvraag op The Protein Shift, een inspiratieseminarie van Flanders’ FOOD, de speerpuntcluster voor agrovoeding. Fevia sprak met innovatiemanagers Ellen Fierens en Bianca Lefevere en vroeg naar hun kijk op de zaak.
Dag Ellen en Bianca: we horen de term “eiwittransitie” tegenwoordig wel vaker. Waarover gaat het precies?
Ellen: “De eiwittransitie is de shift naar meer plantaardige eiwitten en maakt deel uit van de bredere grondstoffentransitie. De motivatie voor deze verschuiving is dubbel. Enerzijds heb je de bezorgdheid om het klimaat: hoe produceren we op duurzame wijze voeding voor de toenemende wereldbevolking? Anderzijds heb je het gezondheidsaspect: hoe passen we ons voedingspatroon aan om welvaartsziekten te voorkomen?”
Hoe verklaar je die bezorgdheden?
Bianca: “De manier waarop we vandaag aan intensieve landbouw doen stoot tegen zijn grenzen aan. We gaan dat moeten bijsturen, anders blijft het naar de toekomst toe niet houdbaar. Willen we de klimaatdoelstellingen halen en ook nog voldoende voedingsmiddelen ter beschikking hebben, dan gaan we moeten evolueren naar een globaal, duurzaam voedingssysteem. Daarvoor moet je rekening houden met de beschikbare voedingsbronnen en hun voedingswaarde. We houden ons te hard vast aan traditionele gewassen. Wist je dat er een heleboel gewassen bestaan waarvan het potentieel nog niet (of niet meer) gekend is? Kortom, de hele voedingsketen moet duurzamer, van landbouw tot consumptie. Het doel van de inspiratieseminarie was om alle schakels uit de keten en overheden samen te brengen, hen op een objectieve manier te informeren en via concrete voorbeelden te inspireren over hoe het anders kan.”
Ellen: “Ook op vlak van gezondheid tonen een aantal lokale en globale signalen aan dat het anders moet: wereldwijd neemt obesitas toe, stijgt de vleesconsumptie in bepaalde werelddelen en eet de Belg nog steeds te weinig groenen en fruit. Het huidige voedingspatroon van de consument is niet in evenwicht, en dit moet worden hersteld. Naast dierlijke eiwitbronnen hebben plantaardige eiwitbronnen ook een belangrijke plaats in een gevarieerd voedingspatroon. Voor alle duidelijkheid, dit betekent niet dat iedereen vegetarisch moet worden, integendeel.”
Laten we terugblikken op de seminarie. Met welke soort vragen worstelen onze bedrijven het meest?
Ellen: “In Vlaanderen verwerken al heel wat bedrijven nieuwe eiwitbronnen in hun producten. We kregen op het seminarie veel vragen over hoe je daar precies aan begint. De stap richting productontwikkeling schrikt heel wat bedrijven af. Gelukkig was het antwoord niet ver zoek. Je kan namelijk met de huidige machines nieuwe productsamenstellingen verwerken. De moeilijkheid zit in het gebruik van de juiste hoeveelheden. Dit eerste uitdaging is dan ook om de verschillende schakels uit de keten hun kennis rond productontwikkeling te laten delen. Zo moeten de ingrediënten- en vleesleveranciers hun kennis samenbrengen over de juiste samenstelling en de bereiding van bijvoorbeeld charcuterie.”
Bianca: “De tweede uitdaging is de wetgeving, die loopt nogal achter. Op vlak van naamgeving heerst er nog heel wat onduidelijkheid. Er bestaat bijvoorbeeld nog geen definitie voor hybridevlees. Hoe mag je een product waarbij 50% van het vlees vervangen is door plantaardige eiwitten noemen? Dat maakt het opstellen van een voedingslabel en de commercialisering ervan niet makkelijk voor voedingsbedrijven.”
Zijn onze bedrijven trendsetters of lopen we eerder achterop?
Ellen: “Wist je dat Vlaanderen zeer sterk is in het kweken van insecten? Voordat een product met insecten op de markt mag, moet een voedingsbedrijf eerst een Novel Food dossier indienen bij EFSA, de Europese autoriteit voor voedselveiligheid. Dat is erg complex, tijdrovend en duur. Ook hier is de wetgeving een belemmering. Met als gevolg dat we opportuniteiten missen in eigen land en onze insecten exporteren naar het buitenland, omdat de verwerking van insecten daar wél kan.”
Bianca: “Vlaio, het Vlaams agentschap Innoveren en Ondernemen, bracht via een studie de eiwittransitie in Vlaanderen in kaart. Daarin staat dat Vlaanderen goed op weg is binnen dit thema, maar dat de grootste uitdaging is om tijdig heel Vlaanderen mee te krijgen met de shift. Dit om onze winkelrekken te behoeden voor een overspoeling van geïmporteerde producten. Het is een kwestie van de krachten te bundelen en samen te werken doorheen de hele ‘nieuwe grondstoffen’-keten.”
Wat zijn de nieuwste trends binnen de eiwittransitie?
Bianca: “Binnen de eiwittransitie is het kweekvlees een langverwachte speler op de markt. Kweekvlees wordt gemaakt door stamcellen weg te nemen uit een dier. Die stamcellen plaats je op een voedingsbodem, zodat ze zich kunnen vermenigvuldigen. De vooruitgang in het kweken van vlees komt niet uit de voedingsindustrie, maar wel uit de medische wereld. Orgaantransplantatie en het kweken van menselijke organen gebeurt op dezelfde manier als het kweken van vlees. Je kan dus leren uit de good-practices van andere sectoren. Helaas is kweekvlees nog duur omwille van de voedingsbodem waarop dierlijke cellen worden gekweekt. We hebben een nieuw economisch model nodig die in dat format wilt investeren. Opschaling is hierbij cruciaal.”
Zijn er dan alternatieven voor kweekvlees?
Ellen: “Op onze seminarie kon je meer informatie krijgen rond een interessante nieuwe eiwitbron, namelijk het microbieel eiwit. Op vlak van duurzaamheid scoort dit eiwit heel goed, omdat de productie ervan een negatieve CO2-uitstoot heeft. Bij de productie wordt namelijk CO2 uit de lucht ingebouwd in de eiwitten. Momenteel wordt dit eiwit hoofdzakelijk gebruikt in de dierlijke voeding, maar de stap naar humane voeding komt eraan.”
Bianca: “Bovenal is de belangrijkste trend het aantal samenwerkingen die ontstaan binnen de verschillende schakels om kennis uit te wisselen. De eiwittransitie draagt bij aan het groter geheel, zijnde de shift naar een globaal, duurzaam voedingssysteem. En die shift wordt enkel gemaakt wanneer elke schakel bereid is om mee te doen.
Hoe bereiden voedingsbedrijven zich best voor op de nieuwste trends binnen de eiwittransitie?
BIanca: “In de ontwikkelingsfase moet je rekening houden met twee aspecten. Eerst moet je bij de productontwikkeling van, neem nu een hybrideproduct, de juiste samenstelling vinden van voedingsbronnen, rekening houdend met de smaak. Met een juiste combinatie van plantaardige eiwitten, kom je tot hetzelfde nutritioneel profiel als dat van een product met alleen dierlijke eiwitten. Ten tweede is het ook belangrijk om steeds rekening te houden met je doelpubliek, je consumenten. Zij beslissen uiteindelijk of ze voor jouw product kiezen of niet. Daarom kan het interessant zijn om de consument vroeg te betrekken tijdens de ontwikkeling van je (nieuw) product. Hou ook rekening met de exportlanden, want elk land heeft zijn eigen smaakvoorkeuren.”
Ellen: “Tot slot raden we voedingsbedrijven ook aan om steeds inspiratie op te doen via lopende projecten of seminaries. Flanders’ FOOD organiseert regelmatig infosessies rond innovatie, voor en door voedingsbedrijven. Je voorbereiden als voedingsbedrijf is key.”
Van welke tools kunnen voedingsbedrijven gebruikmaken?
Bianca: “Het Novelfood platform van POM West-Vlaanderen en Flanders’ FOOD ondersteunt bedrijven om nieuwe grondstoffen in de markt te krijgen. Op dit platform kunnen kmo-voedingsbedrijven terecht met al hun vragen over de vernieuwde Europese Novel Food wetgeving die sinds januari 2018 van toepassing is. Verder is Flanders’ FOOD bezig met het ontwikkelen van een toolbox met het project “Codesign Aliment", een begeleidingstraject rond co-design en co-creatie, specifiek op maat van kmo’s.”
Ellen: “Optimeal is een Nederlandse tool die berekent wat de balanswaarde is tussen voedingswaarde en duurzaamheid van een product. Zo kan je als bedrijf meten of je vooruitgang boekte op het vlak van zowel duurzaamheid als de voedingswaarde.”
Welke vernieuwde producten vind je zoal in de rekken?
Ellen: “Je vindt in de rekken al een aantal vegetarische vleesvervangers, die ook meer en meer afstappen van soja als alternatief. De variatie in deze producten neemt elke dag toe. Momenteel vind je nog maar weinig hybrideproducten. Voor de personen die graag een krokante versnapering lusten, kan je de krekelreep Kriket eens uitproberen of de proevertjes van Torroyal, zoals chips die bestaan uit insecten. Nog niet geproefd? Zeker doen, allemaal aanraders!
Raadpleeg hier de studie van Vlaio
Lees hier het standpunt van Fevia over een over een globaal, duurzaam voedingssysteem