De strijd tegen zwerfvuil is een werk van lange adem en is duidelijk nog niet beslecht. Vlaanderen maakt regelmatig schattingen over de omvang van het zwerfvuil en de cijfers voor 2019 zijn allesbehalve bemoedigend. In Wallonië en Brussel bestaan dergelijke statistieken niet of zijn ze niet publiek toegankelijk. Een aantal versnipperde gegevens, onder meer de resultaten van de “Grand nettoyage de printemps”, tonen weliswaar geen negatieve evolutie, maar ook geen echte verbetering.
Waren we dan te optimistisch toen we ons eind 2020 in een overeenkomst met de drie regionale ministers engageerden om het zwerfvuil met 20% te verminderen, samen met Comeos en Fost Plus? Fevia denkt van niet. Met de financiering van de oprichting van regionale expertise-eenheden in zowel Vlaanderen (Mooimakers) als Wallonië (BeWapp) legden we de basis voor een gecoördineerde aanpak van het probleem. Gemeentes hadden ook vóór de oprichting van deze cellen natuurlijk al een zwerfvuilbeleid. Maar er waren weinig of geen deskundigen tot wie ze zich konden wenden. En er was weinig of geen gecoördineerde regionale aanpak, laat staan een overkoepelende zwerfafvalstrategie. Hetzelfde geldt eigenlijk ook Brussel, alhoewel de schoonmaak op gewestelijk niveau via Net Brussel verloopt.
Na 5 jaar werking van Mooimakers en BeWapp, is die expertise er nu wel. Bovendien zijn er nu ook tal van instrumenten ingevoerd, zoals:
- Begeleiding van gemeenten en lokale schoonmaakplannen
- Opleidingen voor gemeenten en van agenten die openbare netheid controleren
- Innovatieve projecten zoals de ontwikkeling van de ideale vuilnisbak
- Tests voor een aangepaste uitrusting van parkeerterreinen langs autosnelwegen
- Een beter inzicht in het gedrag van de burgers op het gebied van zwerfvuil en illegaal storten
- Diverse maatregelen en studies ter verklaring en becijfering van het afval afkomstig van zwerfvuil
- Bekende merken die campagne voeren voor netheid in de publieke ruimte
- Mobilisatie en erkenning van Mooimakers en Schoonmaakambassadeurs
- Sensibiliseringscampagnes over het ganse Belgische grondgebied.
- ...
Waarom werkt het dan niet of onvoldoende? Waarom werpen sommige mensen hun verpakkingen, sigarettenpeuken, stukjes papier of maskers nog steeds op de grond en in de natuur? Wat is nodig om dat gedrag te veranderen? In bepaalde gevallen is het mogelijk om met preventieve maatregelen het afval te beperken. Denk bijvoorbeeld aan het gebruik van herbruikbare bekers bij bepaalde evenementen of op hiervoor geschikte plaatsen.
Maar als we het probleem daadwerkelijk willen aanpakken, dan moeten we het gedrag van de burgers veranderen. Althans van hen die hardleers zijn. Tot nu toe lukt ons dat niet. Toch mogen we niet opgeven en moeten we hierop verder inzetten. Er bestaan al verschillende initiatieven om hierin verandering te brengen:
- Vlaams Minister Zuhal Demir nam het initiatief om verschillende actoren rond de tafel te brengen om samen de strijd aan te binden tegen zwerfvuil en samen een charter uit te werken. Ook de verpakkingswereld, waaronder Fevia en Fost Plus, werden uitgenodigd om hieraan deel te nemen. Maar dat is niet alles. Voor het eerst hebben vele andere actoren, zoals de transport- en de bouwsector alsook de landbouwgemeenschap, zich ertoe verbonden sensibiliseringscampagnes op te zetten. Alle beleidsniveaus waren hierbij ook betrokken. Voor Fevia is dit een goede zaak. Zwerfafval gaat inderdaad niet alleen over verpakkingen. Alleen als we onze krachten bundelen, kunnen we resultaten boeken.
- In het kader van die charter engageert Fost Plus zich om de controlebrigades gedurende vijf jaar te financieren. De bedoeling is te testen en aan te tonen dat handhaving op het terrein kan werken. Wij horen maar al te vaak dat het erg moeilijk is iemand te betrappen die iets op de grond gooit en dat als je dat toch doet, het moeilijk is de dader te beboeten. Met deze gerichte proefprojecten willen wij testen en aantonen dat dit haalbaar is.
- Na De Haan en Antwerpen, zal Namen vanaf 1 september The Click testen, een innovatief project van Fost Plus. De bedoeling is om met UCoins de juiste handeling te belonen, zoals je afval in de juiste publieke vuilnisbak gooien. Die vuilnisbakken worden dan zeer fijnmazig nagesorteerd om zoveel mogelijk materiaal te kunnen recupereren. Voor Fevia is het Click-project een moderne en efficiënte versie van de toekenning van een "waarde" aan afval. De proefprojecten die op grote schaal worden uitgerold, moeten ons in staat stellen te evalueren of het systeem al dan niet werkt.
- Fevia verbindt zich er dan ook toe haar leden verder te mobiliseren. Wij vragen aan alle bedrijven, niet alleen de drankensector, om de impact van hun naambekendheid te gebruiken om zwerfvuil te bestrijden. Fevia zal hen hierin bijstaan. Wij zullen ook een code van goede praktijken opstellen voor het uitdelen van samples of staaltjes in de publieke ruimte.
- De proefprojecten met terugkeerpremies, die gedurende twee jaar in verschillende Waalse gemeenten zijn uitgerold, zijn in juni afgelopen. Een evaluatie is lopende en de resultaten zijn eind september beschikbaar. Op basis hiervan zullen we de haalbaarheid van verschillende nieuwe acties moeten onderzoeken. Fevia, en de verpakkingswereld in het algemeen, tonen zich hier, net zoals in Vlaanderen, als een actieve speler die openstaat voor innovatie.
- In Brussel nam minister Marron het initiatief om samen met een groot aantal actoren een strategie voor publieke netheid uit te werken. Ook de verpakkingswereld wil bijdragen tot het welslagen van een dergelijke strategie.
- Op 17 september ondertekent Fevia Vlaanderen samen met ministers Demir en Crevits de Green Deal "Anders Verpakken". Deze Green Deal is gericht op het ontwikkelen van nieuwe businessmodellen om eenmalige verpakkingen in de take-away sector te verminderen.
Zullen we met die maatregelen de zwerfvuilplaag volledig de kop in kunnen drukken? Waarschijnlijk niet. Er is nood aan meer samenwerkingsverbanden, meer betrokkenheid van alle actoren en meer innovatie. Maar het zal ons zeker helpen om de juiste weg in te slaan. Ook de omzetting van de richtlijn betreffende Single Use Plastics brengt verandering in de situatie. Vanaf 2023 zullen de producenten van producten die in het afval terechtkomen, zelf de schoonmaak ervan moeten financieren. Iedereen, niet alleen de verpakkingssector, zal hiervan de impact voelen. De verpakkingswereld zal hier zijn verantwoordelijkheid blijven nemen, zoals in de jaren negentig met de oprichting van Fost Plus, een ware revolutie van het afvalbeleid die tot zeer goede resultaten leidde. Samen staan we sterk!
