Plastics en dan zeker plastic verpakkingen, liggen tegenwoordig sterk onder vuur. Ja, plastic verpakkingen hebben inderdaad een impact op het milieu, zoals het geval is voor alle andere materialen. Maar laat ons niet vergeten dat ze ook enorm functioneel en nuttig zijn. Daarnaast zet de industrie zich ook continu in om die milieu-impact steeds verder terug te dringen.
Steeds minder verpakking
Wereldwijd worden er enorme hoeveelheden plastic gebruikt. 49 miljoen ton in Europa alleen al, waarvan 40% voor verpakkingen. De Europese productie van plastics is de laatste 50 jaar zowat vertwintigvoudigd. Het zijn cijfers die we in perspectief moeten plaatsen. Als we inzoomen op België dan zien we dat de totale hoeveelheid verpakkingen voor voedingsproducten de laatste jaren nauwelijks gestegen is. De eenmalige verpakkingen stegen op 16 jaar tijd met 8%, de herbruikbare bleven stabiel. Dit terwijl de productie-index van de voedingsindustrie in diezelfde periode met maar liefst 68% steeg (zie www.fevia-duurzaamheid.be). De voedingsbedrijven gebruiken dus steeds minder verpakkingsmateriaal om producten te verpakken.
Functionele verpakking met een positieve impact
Wanneer u een voedingsproduct koopt dan beschermt de verpakking dat product, zorgt het voor een langere bewaring en betere hygiëne, vergemakkelijkt het transport en geeft het u heel wat noodzakelijke informatie mee over dat product. Een hele reeks functies dus die aantonen dat (meer) verpakking soms een positieve impact kan hebben. Het verhaal is namelijk heel wat genuanceerder wanneer we kijken naar de volledige milieu-impact van de voeding en zijn verpakking, doorheen hun volledige levenscyclus.
De milieu-impact van verpakking mag dan wel substantieel zijn – zeker wanneer ze in het milieu terechtkomt waar ze niet thuishoort - die van voeding is vaak nog groter. Verlies van voeding kunnen we daarom maar beter zo veel mogelijk vermijden. Door voeding (beter) te bewaren, met name via heel performante verpakkingen, gaat er minder van verloren en daar vaart het milieu wel bij. Neem nu verpakkingen met verschillende lagen van verschillende kunststoffen, waarmee vleeswaren weken kunnen bewaard worden. Het nut van de houdbaarheidsverlenging door verpakking in de strijd tegen voedselverlies werd recent ook nog aangehaald door professor Frank Devlieghere naar aanleiding van zijn college voor de Universiteit van Vlaanderen.
Ook andere aspecten van verpakking, zoals portionering, doseringstools, bewaarinformatie of hersluitbaarheid dragen bij tot minder voedselverlies. Zo kan (extra) verpakking de milieu-balans zelfs positief laten uitslaan. De impact van vermeden voedselverlies kan namelijk zwaarder doorwegen dan de impact van de (extra) verpakking. Het is bijvoorbeeld te verantwoorden om smeerkaas in individuele porties te kopen als je daarmee kan vermijden om de laatste 5 g uit een grotere verpakking te moeten weggooien (OVAM, 2015). Producten worden in diverse verpakkingen aangeboden, afgestemd op de specifieke eigenschappen van het product, maar ook op de noden van onze moderne maatschappij: drukke levens, weinig tijd voor het huishouden of om te winkelen, onvoorziene omstandigheden, éénpersoonshuishoudens, enzovoort.
Een afweging
De vele functies van een verpakking zijn uiteraard geen vrijgeleide om te veel verpakking te gebruiken. En laat ons wel wezen, het levert een bedrijf ook niets op om totaal overbodige verpakking te gebruiken, integendeel. Maar ook onderverpakken brengt nadelen met zich mee: zo blijven producten minder lang vers of raken ze beschadigd. Het is daarom zoeken naar de optimale (hoeveelheid) verpakking en dit per type product. Niet te veel, maar ook niet te weinig. Het Innventia AB model (zie figuur) illustreert dit mooi. Daarnaast zijn ook doordachte keuzes nodig in het gebruik van materiaal of combinatie van materialen, het gebruik van barrières, functionele additieven, enzovoort. Het ontwerp van de optimale verpakking is een complexe oefening, waarbij producenten met verschillende zaken rekening moeten houden. Denk maar aan voedselveiligheid, functionaliteit, logistieke keten, zichtbaarheid, milieu-impact of zwerfvuilgevoeligheid. Toch blijft de bescherming van het product het allerbelangrijkst.
Steeds verder verminderen van de milieu-impact
De voedingsindustrie vermindert haar verpakkingen relatief gezien al sterk maar botst daarbij op grenzen. Er zijn daarom ook heel wat andere pistes die de industrie verkent of bewandelt om de milieu-impact van haar verpakkingen nog te kunnen verminderen: het gebruik van gerecycleerd materiaal, grotere inzameling van verpakkingsafval (denk maar aan de aangekondigde uitbreiding van de blauwe zak), ecodesign van verpakkingen, biodegradeerbare verpakkingen, acties tegen zwerfvuil,…
Ook de preventieplannen verpakkingen, die de bedrijven al jarenlang opmaken en uitvoeren, tonen dergelijke verwezenlijkingen (zie ook www.fevia-duurzaamheid.be). Ook op dit vlak stuiten bedrijven op heel wat belemmeringen (technische of andere). Innovaties (zowel bij de verpakkingen zelf als bij de verwerking van het verpakkingsafval) blijven dan ook nodig om die belemmeringen te overwinnen en de milieu-impact nog verder te doen dalen. Gelukkig zijn er heel wat bedrijven die ook hier aan de kar trekken (denk bijvoorbeeld aan Preventpack). Verpakkingen helemaal weglaten zal onze maatschappij echter niet vooruit helpen.
